Wielu naszych pacjentów cierpi z powodu problemów ze stopami, do których sami się przyczynili. Trzeba pamiętać, że samodzielna pielęgnacja stóp w domu, aby przyniosła pożądany efekt i nie zaszkodziła, wymaga przestrzegania pewnych reguł.
W tym miejscu chcemy wskazać, na co koniecznie powinno się zwrócić uwagę podczas samodzielnej domowej pielęgnacji stóp. Pokażemy, jak prawidłowo skracać paznokcie, aby nie wrastały i nie ulegały deformacjom. Opiszemy, w jaki sposób pielęgnować skórę stóp, aby nie rogowaciała, wymienimy narzędzia, które są potrzebne, i te które są zbędne, oraz doradzimy, kiedy udać się po fachową pomoc do podologa.
Większość ludzi do skracania paznokci używa nożyczek lub obcinacza. Oba te przedmioty, oprócz skracania paznokcia, również go zgniatają. Z tego powodu między listwami paznokcia powstają otwarte tunele, przez które do płytki paznokciowej mogą się przedostać drobnoustroje, np. grzyby. Ostre nożyczki powodują mikroskaleczenia w wałach paznokciowych, co prowadzi do rogowacenia skóry. Z rogowaceń z kolei mogą się tworzyć odciski.
Do skracania paznokci najlepiej jest używać pilnika, bo piłowanie nie uszkadza listew płytki paznokciowej. Można się też posłużyć cążkami do paznokci. Muszą być ostre, ale nie za długie. Należy ciąć paznokieć małymi fragmentami i dokonywać tego tylko końcówkami cążków. Skracanie powinno się odbywać na paznokciach suchych, nierozmoczonych, wcześniej jednak umytych.
Długość paznokcia
Zbyt krótkie obcinanie paznokci umożliwia wtargnięcie mikroorganizmów, naraża na łatwiejsze skaleczenie miękkiej tkanki opuszki, prowokuje stany zapalne, a w ich efekcie rogowacenie. Wygląda też raczej mało estetycznie.
Za długie paznokcie u stóp mogą się wkręcać. Paznokieć wyrastający poza szynę, którą stanowi wał paznokciowy, traci swoją statykę i przybiera kształt rurki. Pozostawienie zbyt długich paznokci może doprowadzić do pogrubiania się płytki paznokciowej. Kiedy paznokieć przy każdym kroku jest drażniony przez wnętrze buta, to przyrastające komórki płytki paznokciowej zostają jak gdyby zepchnięte na jej powierzchnię. Jeszcze innym efektem jest drażnienie łożyska przez wibracje powstające podczas chodzenia w zbyt ciasnym obuwiu. Może to spowodować odrywanie się paznokcia w miejscu wyrastania z macierzy.
Kształt paznokcia
Kształt paznokcia powinien odpowiadać kształtowi opuszki, a jego prawidłową długość powinien wyznaczać tzw. obłączek, czyli minimalna fałdka skórna na granicy łożyska i opuszki. Oznacza to, że wolny brzeg paznokcia ma długość 1 – 1,5 mm. Kanty najbezpieczniej jest zaokrąglać pilniczkiem do paznokci.
Tak zwane paznokcie łyżeczkowate oraz paznokcie łopatkowate charakteryzują się tym, że rozszerzają się ku wolnemu brzegowi paznokcia. Jeśli obcina się je prosto, to mogą kaleczyć delikatną skórę w wałach paznokciowych. Rezultatem będą wtedy zranienia miękkiej tkanki, rogowacenie naskórka i wrastanie paznokci.
2. Nieprawidłowe piłowanie paznokci
Większość pilników znajdujących się w sprzedaży to pilniki szklane, mineralne bądź jednorazowe z usztywnionego papieru ściernego. Najmniej polecane są te starszego typu – metalowe – mogą bowiem rozrywać i strzępić kant paznokcia, a wywoływane wibracje powodują niekiedy uszkodzenia łożyska i płytki paznokciowej oraz prowadzą do powstawanie bruzd. Paznokcie najlepiej piłować pilnikiem średnioziarnistym.
Najpierw powinno się opiłować boki paznokcia, później lekko zaokrąglić kanty, następnie – odpowiednio do kształtu opuszka – przód paznokcia. Należy piłować w jednym kierunku: z obu stron od zewnątrz do środka. Po skróceniu i opiłowaniu paznokci można je wypolerować specjalnie do tego celu przeznaczoną polerką.
Ważne jest, by polerować paznokcie niezbyt silnie i nie zanadto intensywnie. Mogłoby to wywołać przegrzanie łożyska, które skutkowałoby całym łańcuchem zmian: od bliznowacenia tkanki miękkiej do pojawienia się ciemnych kresek, które są zakończeniami naczyń włosowatych. Zbyt częste polerowanie paznokci może prowadzić do ich przesuszania i pękania.
3. Nieprawidłowa pielęgnacja skórki paznokciowej
Jednym z najczęstszych błędów jest wycinanie skórki paznokciowej. To, co na paznokciach dłoni może się przyczyniać „jedynie” do przerostu skórki, na paznokciach stóp może mieć bardzo przykre skutki. Wycinanie skórek często kończy się skaleczeniem, a najmniejsza nawet ranka na stopach zamkniętych w obuwiu jest zaproszeniem dla bakterii, wirusów i grzybów. Regularnie kaleczona skórka rogowacieje coraz intensywniej i z czasem przemienia się w trudny do wyleczenia odcisk.
Samoistne rogowacenie skórki paznokciowej może być skutkiem deformacji stóp i intensywnego ucisku tego miejsca. W takim wypadku konieczna jest pomoc podologa, fachowe usunięcie rogowaceń i korekta stopy.
4. Nadmierne usuwanie naskórka na podeszwach stóp
Na zdrowych stopach nie dochodzi do nadmiernego rogowacenia naskórka. Jedynie źle pojęty wizerunek zadbanej kobiety skłania panie do usuwania czegoś, czego tak naprawdę nie ma.
Nadmierne rogowacenie jest natomiast skutkiem deformacji stóp i palców, nadmiernej potliwości lub chorób zaburzających procesy rogowacenia skóry. Wiele kobiet uważa jednak, że skóra na stopach powinna przypominać pupcię niemowlaka. A przecież niemowlę nie chodzi na pupie.
Skóra stóp jest twardsza i gęstsza w miejscach obciążenia, tzn. na piętach, zewnętrznej krawędzi oraz pod główkami kości śródstopia i na opuszkach palców. Jeżeli zacznie się ją stamtąd usuwać, będzie narastała jeszcze szybciej i intensywniej, bo przyspieszy proces jej rogowacenia.
Jak zapobiegać rogowaceniu
Zapobieganie nadmiernemu rogowaceniu skóry stóp polega głównie na profilaktyce wad postawy, a gdy już doszło do deformacji – na ich skorygowaniu. Jeśli rogowacenie jest spowodowane nadmierną potliwością, powinno być ono leczone w gabinecie podologicznym.
Bardzo często powodem rogowacenia skóry pięt jest noszenie niewłaściwego obuwia, szczególnie klapek. Ich podeszwy przy każdym kroku uderzają o skórę, która broniąc się, przyspiesza i intensyfikuje procesy rogowacenia.
W żadnym wypadku do usuwania zrogowaciałej skóry pięt nie należy używać ostrych narzędzi takich jak żyletka, pilniki czy tarki. Pilniki, tarki, pumeksy mają strukturę, która jest przeznaczona do wygładzania naskórka, a nie do usuwania go. Używając ich, należy unikać tarcia, bo inaczej przegrzewa się skórę, wyzwalając w niej mechanizmy obronne. Ich skutkiem jest przyspieszone rogowacenie. Małe frezarki sprzedawane w drogeriach są tak samo niebezpieczne dla skóry. Mają one bardzo słabe silniki, dlatego podczas ich używania frez jest automatycznie dociskany do skóry, co prowadzi do jej przegrzewania i wystąpienia następstw opisanych wyżej.
Suchy, szorstki naskórek stóp można wygładzać pumeksem zmoczonym w wodzie i posmarowanym twardym mydłem. Skórę należy nim pocierać bardzo delikatnie. Czynność ta ma być rodzajem peelingu. Na rynku dostępne są pumeksy naturalne (porowate, szkliste skamienieliny wulkaniczne) oraz syntetyczne. Pumeks jest produktem porowatym. W trakcie wygładzania naskórka jego resztki odkładają się w porach pumeksu. Dlatego po każdorazowym użyciu pumeks powinien być dokładnie oczyszczony ciepłą wodą i szczoteczką. Osobom o delikatnej, suchej skórze, a także diabetykom polecany jest pumeks syntetyczny. Choćby dlatego, że łatwiej go utrzymać w czystości.
Moczenie stóp i ich kąpiele nie powinny trwać dłużej niż 3 minuty. W przeciwnym razie skóra staje się zbyt miękka, rozmoczona, podatniejsza na skaleczenia, przegrzanie, trudniejsza do wygładzenia. Jeżeli stopy przed zabiegiem były moczone, to po kąpieli trzeba je dokładnie osuszyć, ponieważ wilgotną skórę trudno jest wygładzić. Zamiast długotrwale moczyć stopy powinno się je umyć, dokładnie osuszyć – dotyczy to zwłaszcza przestrzeni między palcami – oraz posmarować kremem odpowiednio dobranym do stanu skóry.
Zastanawiające jest, dlaczego ludzie z upodobaniem moczą stopy w wodzie z dodatkiem soli, i to tej kupowanej za horrendalne pieniądze w drogeriach. Przecież to ta sama sól, którą można dostać w sklepie spożywczym, tylko kilkanaście razy droższa. Sól ma działanie m.in. higroskopijne, czyli pochłaniające wilgoć, i w kosmetyce zalecana jest dla skóry tłustej, łojotokowej oraz nadpotliwej. Kąpiele stóp z dodatkiem soli mogą być szkodliwe dla osób z bardzo suchą, pergaminowatą skórą. Pod wpływem soli ulega ona dodatkowemu wysuszaniu, co jeszcze bardziej osłabia jej zdolności obronne.
Po kąpieli powinno się zwrócić szczególną uwagę na dokładne osuszenie przestrzeni międzypalcowych. Wilgotna, rozmiękczona skóra jest podatna na infekcje grzybicze. Zmiany grzybicze na skórze lub paznokciach stóp są łatwe do zaobserwowania: skóra między palcami pęka, jest zaczerwieniona lub żółtawa, gromadzi się tam dużo łusek skórnych. Grzybica międzypalcowa w przeciwieństwie do grzybicy skóry stóp rzadko swędzi.
Kremy do stóp
Dla suchej skóry stóp najlepsze są kremy nawilżające i odżywiające. Dla skóry pergaminowej wskazane są dodatki wzmacniające, np. mikrosrebro. Niewskazane są natomiast kremy natłuszczające, ponieważ tworzą one na powierzchni skóry tzw. film. W przestrzeni powstającej między skórą a warstwą kremu zbiera się wilgoć, która może prowadzić do macerowania naskórka.
Dobry krem do stóp charakteryzuje się szybkim wchłanianiem. Kremy natłuszczające potrzebują więcej czasu, by się dobrze wchłonąć. Szybkie wchłanianie redukuje prawdopodobieństwo poślizgnięcia się i upadku – gdy po nałożeniu kremu chcemy się przemieszczać – oraz daje możliwość szybkiego ubrania się.
Nie należy smarować przestrzeni między palcami. Ona zawsze powinna pozostać sucha. Przylegające do siebie palce utrudniają dostęp powietrza, dlatego często zbiera się tam wilgoć, tworząc tzw. korki wilgotności. Sucha, pergaminowa skóra jest wtedy podatna na maceracje i pękanie. Skóra normalna również ulega maceracji, a rany ułatwiają rozwój grzybicy.
Dezodoranty do stóp są szczególnie zalecane dla skóry potliwej i nadpotliwej, której na dodatek towarzyszy specyficzny, nieprzyjemny zapach. Preparaty tego typu często łączą funkcję redukowania ilości wydzielanego potu z funkcją neutralizowania przykrego zapachu. Dobry dezodorant przeciwko potliwości stóp nie powinien zawierać związków aluminium.
Leczenie pękających pięt to proces bardzo trudny i złożony. Bezwzględnie wymaga fachowej pomocy podologicznej. Bez prawidłowego usuwania zrogowaciałego naskórka oraz zmiany noszonego obuwia wyleczenie jest niemożliwe.
Peeling skóry także można stosować, ale nie jest on niezbędny. Ważne, żeby nie był agresywny i nie rozmiękczał skóry. Najlepszym peelingiem dla stóp jest nadmorski piasek. Najgorszym – skarpetki nasączone kwasami.
6. Nieprawidłowe lakierowanie paznokci
Lakier nałożony na paznokcie rozgrzane kąpielą schnie dużo dłużej i z powodu nasiąknięcia wodą nie trzyma się odpowiednio długo. Aby lakier wysechł znacznie szybciej, można zanurzyć pomalowane paznokcie w zimnej wodzie.
Wiele osób nie wie o tym, że w czasie ciąży powinno się unikać stosowania lakierów do paznokci, ponieważ zawierają one trujące substancje, tj. triphenylphosphat (TPHP), formaldehyd, toluen itp. Ze względu na niebezpieczeństwo stosowania substancji występujących w lakierach do paznokci, warto się dobrze zastanowić, czy rzeczywiście musimy ich używać.
Czy błędem jest lakierowanie paznokci bez uprzedniego nałożenia odżywki?
Przy zdrowych paznokciach – nie, ale przy paznokciach cienkich, kruchych, łuszczycowych istnieje niebezpieczeństwo wniknięcia lakieru pomiędzy łuski na powierzchni paznokcia. Lakiery kiepskiej jakości mogą powodować żółtawe przebarwienie albo białe, szorstkie plamy. Najgorzej rzecz się ma z tzw. lakierem hybrydowym, który wprawdzie pozostaje na paznokciu w stanie nienaruszonym bardzo długo, ale za to inwazyjne usuwanie go acetonem lub za pomocą frezowania powoduje ogromne ubytki w płytce paznokciowej.
Lakier pozostawiony na paznokciach zbyt długo wygląda przede wszystkim bardzo nieestetycznie: odpryski i otarcia świadczą o tym, że właścicielka paznokci nie przywiązuje wagi do schludnego wyglądu. Poza tym paznokcie ulegają przebarwieniu. Niestety sytuacja taka występuje często u starszych kobiet, których paznokcie uległy pogrubieniu albo zostały zaatakowane przez grzyby. Nawet najlepszy lakier nie pozwoli ukryć złego stanu paznokci.
Co ciekawe, paznokcie stóp rosną o połowę wolniej od paznokci dłoni. Z tego też powodu lakier utrzymuje się na nich odpowiednio dłużej. Trzeba pamiętać, że dłonie każdego dnia wykonują wiele czynności, a zadaniem paznokci jest m.in. ochrona opuszek i znajdujących się pod paznokciami naczyń krwionośnych. Paznokcie u rąk dużo szybciej się zużywają i dlatego też szybciej rosną.
7. Błędy w doborze tekstyliów i obuwia
Z czego powinny być wykonane wygodne skarpetki?
Skarpetki mogą być z bawełny z niewielką domieszką włókna syntetycznego. Jeśli stopy marzną lub sie często pocą to lepiej wybrać cienkie skarpetki z wełny, lub z mieszanki bawełny z wełną.
Rajstopy damskie są zwykle wykonane z nylonu (poliamidu), polipropylenu i elastanu (ten ostatni znany również jako lycra lub spandex), ale także z jedwabiu. Te klasyczne rajstopy idealnie przylegają do skóry stóp, jednak siła, z jaką włókno to uciska cienką i wrażliwą skórę, może prowadzić do powstania problemów takich jak odciski na palcach i między palcami oraz wrastanie paznokci.
Ważne jest, żeby skarpety i rajstopy miały odpowiedni rozmiar: nie mogą być zbyt ciasne lub zbyt sztywne, nie mogą się marszczyć, nie mogą ściskać palce. Trzeba pamiętać ze nawet skarpetki mogą być dodatkową przyczyną haluksów.
Jak luźne buty nosić?
Stopa powinna swobodnie wypełniać but, on natomiast nie może w żaden sposób i z żadnej strony jej uciskać. Rzeczywistość jednak wygląda zupełnie inaczej. I to nie tylko u kobiet. U większości ludzi stopa rozszerza się ku palcom, a oglądając obuwie dostępne na rynku, widzimy, że zwykle zwęża się ono w tym kierunku. Żeby stwierdzić, czy dane buty pasują do danych stóp, wystarczy stanąć na butach gołymi stopami. Jeśli stopy wystają poza buty, to te nie są dla tych stóp odpowiednie.
Jak powinny być uszyte buty?
Buty nie powinny być zbyt ciasne – zarówno na długość jak i na szerokość. Podeszwa powinna być wykonana z materiału miękkiego i zginająca się conajmniej w miejscu, w którym zgina się stopa podczas przetaczania, czyli na wysokości główek kości śródstopia. Gruba, sztywna podeszwa nie pozwala mięśniom stóp pracować, stopy umieszczone w takich butach zostają pozbawione bodźców sensorycznych, które pozwalają mózgowi postrzegania podłoża. Pięta nie powinna być usztywniona ale też nie powinna sie ślizgać w butach. But musi być wystarczająco wysoki z przodu aby nie było nacisku na palce. Idealny but ma możliwość do regulacji (sznurowadła), tak można w zależności od grubości skarpety i formy stopy dopasować jak mocno trzyma się stopy.
Pamietajmy: Człowiek potrzebuje butów tylko w celu ochrony przed zimnem, ciepłem lub skaleczeniem. Zdejmij buty i idź boso, kiedy tylko to możliwe.
8. Samodzielna lub niefachowa walka z problemami
Jak sobie poradzić z odciskami?
Samodzielne usuwanie odcisków, szczególnie na bocznych powierzchniach palców, jest wyjątkowo trudne. Ograniczenia dotyczą dostępności, widoczności oraz możliwości manipulowania. Najgorszym sposobem jest naklejanie na odciski plastrów nasączonych kwasem salicylowym. Ich cechą charakterystyczną jest to, że nigdy nie działają w miejscu przyklejenia, tylko zawsze się przesuwają. Przesunięcie plastra powoduje, że kwas działa na cienką, delikatną skórę, powoduje stany zapalne, a nawet rany. Dlatego odciski – nie tylko te na palcach – najlepiej poddać terapii podologicznej.
Skuteczne leczenie modzeli i odcisków polega na prawidłowym i regularnym ich usuwaniu i odciążaniu. Odciążenie szczególnie ważne jest w wypadku odcisków na podeszwach stóp.
Najlepszym odciążeniem są indywidualne wkładki ortopedyczne z odpowiednio dopasowanym odciążeniem. W naszym gabinecie podologicznym w Łodzi od lat stosujemy bardzo skutecznie metodę Jurtin medical. Wkładki te z jednej strony korygują ustawienie główek kości śródstopia, na których tworzą się odciski i modzele. A z drugiej strony trwale i skutecznie odciążają te miejsca chroniąc je przed bezpośrednim kontaktem z podłożem (butem).
Czy należy przebijać pęcherze?
Istnieją dwie różne szkoły: jedna twierdzi, że nie, druga zaś doradza przebijanie. Ja natomiast kieruję się stanem i umiejscowieniem takiego pęcherza: jeżeli pęcherz boli, to jak najszybciej należy wypuścić zebrany w nim płyn. To samo dotyczy pęcherza, który powstał na podeszwie stopy lub na bocznej powierzchni palca: na skutek dalszego ucisku i tarcia taki pęcherz może się stać zaczątkiem odcisku.
Czytając dokładnie informacje producenta plastrów, dowiemy się, że mają one chronić przed powstawaniem pęcherzy lub zabezpieczać przed zabrudzeniem się rany spowodowanej tarciem i uciskiem. Wniosek z tego taki, że przyklejanie plastra ma sens dopiero po usunięciu pęcherza. Przed powstawaniem pęcherzy chronią dobrze przylegające skarpetki i właściwie dopasowane obuwie. Noszenie nowych butów zwykle doprowadza do powstania bolesnych pęcherzy.
Jak sobie poradzić z zażółconymi paznokciami?
Zażółcone paznokcie stóp to najczęściej efekt długotrwałego i zbyt częstego nakładania na nie lakieru. Tarcie obuwia o paznokcie powoduje wnikanie w płytki paznokciowe włosowatych naczyń krwionośnych, co również zmienia zabarwienie paznokci. Ocierane paznokcie grubieją intensywnie. Podobne zmiany barwy paznokci mogą powodować: nadpotliwość stóp, niektóre formy łuszczycy paznokciowej, kontakt z azotanem srebra, kąpiele w nadmanganianie potasu, okłady z rywanolu czy grzybica paznokci.
Niewłaściwe leczenie stóp przez niewykwalifikowane osoby
Niestety zdarza się że kosmetyczki czy pedikiurzystki wykonują zabiegi, poprzedzając je moczeniem stóp pacjenta w misce z wodą z dodatkiem soli. Następnie – w celu usunięcia rzekomo lub faktycznie nadmiernie rogowaciejącego naskórka – używają żyletki i tarki, pilnika lub pumeksu. W dalszej kolejności nakładają na skórę stóp maseczki złuszczające, a na koniec wsmarowują w stopy krem z 30-proc. zawartością mocznika. A wszystko po to, aby skóra 48-letnich stóp wyglądała jak skóra niemowlaka.
9. Zbyt późne zgłoszenie się do podologa – dwa najczęstsze przypadki
Wrastający paznokieć
Największym błędem przy próbie poradzenia sobie z wrastającym paznokciem jest moczenie stóp. Tkanka miękka ulega wtedy obrzękowi i choć pod wpływem ciepła bolesność się cofa, to ulga jest chwilowa i pozorna. W rzeczywistości ostry kant paznokcia jeszcze bardziej zagłębia się w rozgrzaną i obrzękłą tkankę. Nie pomagają tu także żadne smarowidła, maści ani antybiotyki. Problem jest natury mechanicznej i mechanicznie trzeba go zlikwidować – poprzez usunięcie drażniącego elementu.
Częstym błędem jest poddanie się zabiegowi chirurgicznemu, choć niewątpliwie istnieją rzadkie przypadki, kiedy rzeczywiście tylko taki zabieg może pomóc. W 99% przypadków wystarczy wprawna dłoń podologa, dobre cążki przeznaczone specjalnie do wycinania wrastających paznokci i kilka sekund zabiegu, a następnie terapia klamrą Frasera.
Odcisk na palcu młotkowatym lub na bocznej powierzchni palca
U osób starszych, z wieloletnimi deformacjami stóp i skórą o słabej immunologii, często pojawiają się odciski na palcu młotkowatym lub na bocznej powierzchni palca. Osoby dotknięte tym problemem próbują mu przeciwdziałać przez naklejanie plastrów na odciski, samodzielne manipulowanie przy nich czy moczenie stóp.
Trzeba jednak wiedzieć, że tego typu odciski bardzo szybko ulegają stanom zapalnym, które nieodpowiednio leczone prowadzą do powstawania przetok, a nawet do martwicy. Fachowa pomoc podologa pomogła uratować przed amputacją już niejeden palec.
10. Samodzielna diagnoza
Nawet wielu lekarzy nie potrafi odróżnić odcisku od brodawki, łuszczycy paznokciowej od grzybicy, paznokcia wrastającego od wkręcającego się lub odcisku w wale paznokciowym. I nic dziwnego! Przecież nie są oni podologami i nie oglądają codziennie kilkudziesięciu par stóp.
Tym bardziej nie powinno się samodzielnie diagnozować swoich problemów na stopach. Najlepiej udać się na konsultacje do podologa, a prawdopodobieństwo postawienia właściwej diagnozy, a co za tym idzie – podjęcia odpowiedniej terapii będzie dużo wyższe.
Jak prawidłowo pielęgnować stopy
W pielęgnacji stóp znakomicie sprawdza się powiedzenie „Mniej znaczy więcej”. Dotyczy to samodzielnej pielęgnacji stóp i oznacza, że im mniej inwazyjnie traktuje się paznokcie i skórę, tym lepsze efekty zdrowotne i estetyczne się uzyskuje. Czyli: mniej pracy, lepsze efekty.
